Recensie Mieke: Zo’n nacht, zo’n ochtend van Karolien Berkvens
Een relaas over onmacht, een octopus en de troost van Schuberts Winterreise.
Zo’n nacht, zo’n ochtend ★★★★★
De laatste tijd verschijnen er steeds meer boeken die ik een ‘memoir’ noem, autobiografische boeken doorspekt met essayistische uitweidingen of herinneringen. Ik vind het een leuk genre. Deborah Levy was een van de eersten die ik las, maar het genre is ouder. Ook Zo’n nacht, zo’n ochtend is zo’n memoir.
Een raadselachtige pijn van de man van de schrijfster, L, daar begint het mee. Op de dag van zijn vijftigste verjaardag gaat hij naar de tandarts en komt terug met een helse pijn. Geef daar maar eens woorden aan. Berkvens doet het zo: ‘Het is alsof een octopus met zijn tentakels aan L’s aangezicht rukt, alsof iemand met een tang aan zijn boventanden trekt, alsof zijn hoofd een handschoen is waarvan de voering niet meer past.’ Wat is hier gebeurd en wat doe je in zo’n situatie?
Alles proberen ze, neurologen, hypnosetherapeuten, gespecialiseerde pijnklinieken, niks helpt. De schrijfster voelt zich machteloos, en vlucht regelmatig hun Berlijnse huis uit. Troost vindt ze in de Winterreise van Schubert op haar koptelefoon. Dat levert mooie passages op, waarin ze, (als liefhebber zoals ze zelf benadrukt niet als kenner), zijn liederen mooi verbindt met haar eigen gemoedsgesteldheid. Ook zij is in een vreemde wereld terechtgekomen. ‘Fremd bin ich eingezogen’.
‘De piano legt voortdurend bloot hoe ambivalent de gevoelens van de wandelaar zijn, omdat Schubert op een onconventionele manier varieert met de toongeslachten majeur en mineur.’ Ja, zo komen we veel behartenswaardigs te weten over Schubert en de romantiek. Leuk om te lezen als je er interesse in hebt, en dat heb ik, maar ik wil natuurlijk ook weten hoe het met die onfortuinlijke L gaat, een acteur in ruste, en hoe die pijn die nu al vier jaar duurt, het leven van hem en de verteller ontwricht. Hun ontmoeting wordt beschreven als een ware idylle, maar houdt de liefde stand? Eenvoudig is het niet: er is kwaadheid op de artsen, ‘die ons laten bungelen, kwaad op ‘de situatie’, maar ook op hem. Er is die machteloze woede over ‘dit ongrijpbare’, en dan wil ik dat het bloedt, breekt, groeit, knapt, dan wil ik iets zichtbaars. Iets waar niemand omheen kan.’
Ook voelt ze zich schuldig: heeft zij hem vier jaar geleden niet naar die tandarts gestuurd? ‘Ik weet hier wel een tandarts,’ komt als een stokregel, een mantra bijna, steeds terug. ’s Nachts, als L zich in zijn sombere cocon terugtrok, leest ze ‘dwangmatig’. Maar soms is er een paardenmiddel nodig in de vorm van het geestdodend vermaak ‘Auf Deutsch’ op de tv: Heidi Klums versie van Next topmodel, of erger nog: het teleshoppingkanaal. Hoe een blouse wordt aangeprezen als medicijn tegen de onheilsberichten die het nieuws dagelijks over ons uitstorten. Je kunt het je zo voorstellen, en het is een grappig intermezzo in een boek dat weliswaar serieus van toon is, maar zeker geen jammerklacht. Het leest heel prettig ondanks de ellende. Het meandert fijn en associatief voort. Knap hoe ze woorden geeft aan iets ongrijpbaars
Uitgeverij Thomas Rap 176 blz. € 22,99 (e-boek € 12,99)