Recensie Mieke: Kairos. van Jenny Erpenbeck

Een bitter liefdesverhaal tegen de achtergrond van de val van de Berlijnse Muur, een periode van ingrijpende maatschappelijke en politiek omwenteling..

Kairos. ★★★★

Jenny Erpenbeck wordt al een poos bejubeld als dé schrijver van Duitsland, en nu ze met Kairos. ook nog de International Booker Prize won, werd ik pas echt nieuwsgierig. En het viel bepaald niet tegen: het verhaal over de getourmenteerde liefdesrelatie tussen de negentienjarige Katharina en de 53-jarige, getrouwde schrijver Hans is adembenemend, ook al voel je aan het begin dat het slecht gaat aflopen.

Je wéét het, want er is een proloog, waarin hij haar vraagt: kom je op mijn begrafenis? ‘Ja natuurlijk’, zegt ze. Drie maanden later is hij overleden. Ze gaat er niet heen, maar het is wel het moment om eindelijk de inhoud van die twee grote dozen te bekijken. De oudste aantekeningen dateren uit 1986.

Dan pas lezen we hoe het allemaal begon, met een toevallige ontmoeting in de bus, in Oost-Berlijn. (Kairos is het oud-Griekse woord voor een gelukkig toeval dat nooit meer terugkomt.) Zij is nieuwsgierig, jong, naïef. Hij is behoorlijk cynisch, heeft gele vingers van het roken, en een vrouw en zoon, én een relatie met een vrouw bij de radio, waar hij werkt. Toch is het meteen raak, al begrijp je nooit helemaal waarom. De eerste vrijpartij, in het echtelijk bed nog wel, vindt plaats op het Requiem van Mozart! ‘Nooit meer zal het zo zijn zoals vandaag, denkt Hans. Zo zal het nu voor altijd zijn, denkt Katharina.’

Hans is nogal dwingend, hij stelt zich op als een leraar, hij weet wat de beste boeken zijn, en de beste muziek. Ook houdt hij ervan om Katharina hardhandig aan te pakken. Zij beleeft er weinig aan, maar doet wel wat hij zegt. Ook zoekt ze hem op als hij met gezin vakantie viert aan de Oostzee. Als lezer denk je voortdurend: wegwezen meid! 

Dat doet ze niet, maar ze gaat wel steeds meer haar eigen weg. Zo bezoekt ze familie in Keulen, wat een mooie, kritische, blik oplevert van een ‘Ossi’ op het Westen. ‘Alles wat ze ooit heeft willen hebben, ziet ze hier in de winkels, en goedkoop. Een trui voor vijftien D-mark? Voor haar fluwelen trui die alleen in de Exquisit-winkel te koop was, had ze in haar laatste schooljaar twee hele vakantieweken op een kleuterschool moeten schoonmaken. Zomeropruiming. Koopjes. Woorden die Katharina nog moet leren.’

Toch gaat ze snel weer terug naar het vertrouwde Oost-Berlijn, dat nog hermetisch afgesloten is van het westelijk deel. Nóg, want de onvermijdelijke teloorgang van de DDR kondigt zich al aan. Die loopt mooi synchroon met de neergang van de relatie.

Als Katharina een keer met iemand anders naar bed is gegaan, probeert de jaloerse Hans haar gedachten steeds meer te controleren, en te beïnvloeden op een manier die je (niet toevallig) kunt vergelijken met Stasi-praktijken. Ze moet naar door hem ingesproken tapes luisteren en haar dagboek overleggen… Een geweldig én leerzaam boek. Nooit had ik me zo scherp gerealiseerd hoe al het vertrouwde voor DDR-bewoners bij de val van de Muur in één klap werd weggevaagd.

Uitgeverij De Geus 352 blz. €24,99 (e-boek €13,99, luisterboek €14,99)