Recensie Mieke: Autopsie van Jilt Jorritsma

Twee zussen zoeken antwoorden langs de Waddenkust, nadat hun zus verdronken werd gevonden. Een verhaal over gebroken familierelaties.

Luchtplaats ★★★★

Een lijk wordt gevonden op het wad bij Moddergat. Het lijkt wel het begin van een waddenthriller, het genre dat gemunt is door Matthijs Deen. En hoewel Autopsie er zeker trekjes van heeft, we zijn hier toch echt in een heel ander soort verhaal beland. Jorritsma stapelt nogal wat thema’s en verhaallijnen op elkaar. Iets te veel wat mij betreft.

Het lichaam is van een van drie zussen, Mette. De andere twee, Rien en Brecht komen afwisselend aan het woord, met af en toe een kort intermezzo van Brechts achtjarige zoon Jarre. Ze waren uit elkaar gegroeid. Riene, sociaal-geograaf, woont in New York, waar ze verdwenen waterwerelden onderzoekt, en oesterbanken van prekoloniaal New York. Maar nu is ze terug en samen met Brecht, docent op een middelbare school, probeert ze de laatste dagen van het leven van Mette te reconstrueren en er zo achter te komen hoe ze is overleden. Ze kende het wad immers op haar duimpje. Zelfmoord? En heeft die onbehouwen schaapherder met wie Mette een verhouding had er misschien iets mee te maken?

Beiden hebben hun eigen sores; Brecht is op non-actief gesteld omdat ze een leerling had geslagen die Hitler had geciteerd, en Riene wordt online gestalkt door een nazaat van native Americans, die haar neokolonialisme verwijt. ‘You’re full of shit, you’re Cristobal Colon 2.0.’

Die uitval is niet toevallig, want het hoofdthema van deze roman is poep. Al in de proloog ondergaat Riene in een New Yorks ziekenhuis een colonscopie. Zij en Brecht lijden aan colitis, een chronische darmontsteking. Het is bekend dat een slechte darmflora invloed heeft op psychische klachten, en dit gegeven speelt een belangrijke rol. Mette had die ziekte niet, maar was psychotisch, ze leed aan depersonalisatie en verkeerde in de waan dat Hitler in haar huisde.

Ja, er wordt nogal wat overhoop gehaald in deze roman. Er is ook nog een vader die naar lichamen in oude scheepswrakken dook op diepe plekken. Jarre, die het in zijn broek doet, (ook colitis?), zijn onderbroeken verstopt en ook al denkt dat Hitler in hem zit. En Brecht volgt een herintredingstraject bij een man, die leerlingen laat zien hoe ze bij het beoordelen van foto’s poep in hun eigen ogen hebben, waarbij Auschwitz ook nog langskomt.

De verwijzingen naar onderwerelden, zaken die borrelen onder de oppervlakte en toch altijd weer bovenkomen, zijn legio. Een gelaagde roman, lezen we op de achterflap. Het is een understatement. Jorritsma heeft een weinig bloemrijke stijl, die wel past bij de zwijgzame Friezen (zijn eigen woorden) en de lege Waddenkust.

Het lijkt wel alsof die zussen in dat kale landschap ook niet echt tot leven komen, ze blijven afstandelijk, ook naar elkaar. Wat ook niet helpt is dat Jorritsma ze weinig eigenheid van taal meegeeft.

De thematiek is dan weer zwaar overladen. De thema’s buitelen over elkaar en worden door de plot maar ternauwernood bij elkaar gehouden. ‘Als je het boek leest heb je hopelijk het idee dat alles elkaar aanraakt’ zei Jorritsma in Nooit meer slapen.

Dat hopen we dan maar.

Uitgeverij Das Mag 232 blz. € 23,50 (e-boek € 12,99)